Pieterman

De eerste vis die we gaan bespreken is de pieterman (Trachinus draco). De pieterman komt voornamelijk voor in de Middellandse Zee en was in de oostelijke Atlantische Oceaan en de Noordzee tot voor kort een zeldzame dwaalgast. Door de opwarming van de aarde en dus ook van het zeewater lijkt hij zich in onze kustwateren tegenwoordig steeds beter thuis te voelen. De pieterman is een slanke en zijdelings platgedrukte vis, die een lengte van zo’n 45 centimeter kan bereiken. Zijn kleur wisselt van groengrijzig via geelbruinig tot zelfs citroenkleurig en zijn buik is donker gestreept.
Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Trachinus, is afkomstig uit het Grieks en betekent ‘ruw’ en is een beschrijving van de stekels die de pieterman op zijn lijf heeft. Het tweede deel, draco, komt via het Latijnse woord draconem (‘slang’ of ‘draak’) uit het Griekse woord drakon dat ‘slang’ of ‘zeevis’ heeft betekend.

Dat de vis zijdelings is afgeplat betekent dat hij zich het beste thuis voelt op een zanderige bodem waarin hij zich bij verstoring snel kan ingraven. Daardoor valt hij nauwelijks op en dat levert voor de mens aanzienlijke gevaren op want de vis is behoorlijk giftig. Hij wordt zelfs beschouwd als de meest giftige vis van Europa. De pieterman heeft vier tot acht gifklieren op de twee stekels van de eerste rugvin en op die van de kieuwdeksels. Die stekels zijn gegroefd en zodra er druk op komt wordt het gif vanuit die gifklieren langs de groeven naar buiten geperst. Omdat de pieterman de neiging heeft zich bij gevaar in te graven ligt een ongelukje dus al snel op de loer wanneer zwemmers of pootjebaders op de vis gaan staan.

Het gif bestaat uit een proteïnecocktail van hyaluronidase en 5-hydroxytryptamin. Het gif veroorzaakt vrijwel direct een felle uitstralende pijn, misselijkheid en een lokale zwelling op de plaats van steken. Ook kan het weefsel beschadigd raken. Het duurt soms meer dan een maand voordat de steekwond echt genezen is. Er bestaan verhalen dat het gif in sommige gevallen zelfs dodelijk kan zijn, maar die zijn beslist niet waar. Het gif is instabiel bij hogere temperaturen (thermolabiel vanaf 40 graden Celcius) en kan theoretisch worden geneutraliseerd door warmte door het aanbrengen van hete kompressen of het baden in heet water. Pas daarbij wel op want het genezen van brandwonden duurt vaak langer dan de werking van het gif van de pieterman.